Met 5vwo doorloop ik nu een module over de geschiedenis van het Midden-Oosten. Het boek poogt een historisch overzicht te geven van de politiek-religieuze ontwikkelingen in ieder land uit de regio. Maar zoals dat vaker gaat bij schoolboeken, is de ruimtelijke afbakening soms wat ongemakkelijk.
Hierdoor behandelen we wel de opkomst en val van het Ottomaanse Rijk (ligt dat in het Midden-Oosten?), maar niet van het (Kruisvaarders)Koninkrijk Jeruzalem. Wat mij betreft een gemiste kans, want de leerlingen hebben het joodse en het christelijke perspectief op het Heilige Land óók nodig om te begrijpen waarom er daar onophoudelijk gevochten wordt.
Gelukkig is de film Kingdom of Heaven (2005, geregisseerd door Ridley Scott) bij deze lessen goed bruikbaar. De hoofdrolspelers uit de film hebben echt bestaan, hoewel de dramatisering van hun karakters natuurlijk niet te ontkennen valt. Het is en blijft een geromantiseerde reconstructie van het verleden. Maar de grote lijn van de gebeurtenissen is historisch correct. De film gaat over de conflicten tussen de christelijke koning van Jeruzalem Boudewijn IV (en zijn barons) en de Koerdische sultan Salah ad-Din van Egypte, Syrië en Irak (en zijn viziers).
Er wordt ook daadwerkelijk gevochten om Jeruzalem, maar er komt geen voorkeurskant naar voren in de verhaallijn. Zo biedt Kingdom of Heaven ons vandaag een waardevol inkijkje in de conflicten ten tijde van de christelijke kruistochten. De film is 20 jaar oud, maar destijds prachtig gemaakt. Voor meer informatie over de film en de verhaallijn, zie dit oudere artikel.
Met de huidige conflicten in dezelfde regio, zal iedereen op een eigen manier op zoek zijn naar voorbeelden, rolmodellen en antwoorden. In dit artikel bespreek ik twee figuren uit de film die zo’n functie kunnen vervullen (als we ervoor open staan), namelijk Boudewijn IV van Jeruzalem en Salah ad-Din van Egypte, Syrië en Irak.
Ten eerste Boudewijn IV van Jeruzalem. Zijn bijnaam was “de Leprakoning” of “de Melaatse”, omdat hij sinds zijn kindertijd aan lepra leed. Hij was koning van het Koninkrijk Jeruzalem van 1174 tot zijn dood in 1185. Hij was de zoon van Amalrik I van Jeruzalem, een kruisvaardersvorst van Franse afkomst die het koninkrijk versterkte na de Eerste Kruistocht. Vandaar dat hun namen zo Europees klinken. Boudewijn erfde de troon op jonge leeftijd, toen hij al ziek was.
Tijdens zijn bewind probeerde hij het koninkrijk te stabiliseren. Ook moest hij rekening houden met een groeiende dreiging van Salah ad-Din, die zich destijds opwierp als kundig leider van de regionale islamitische legers. Ondanks zijn ziekte stond Boudewijn eveneens bekend om zijn militaire vaardigheden, maar dan als leider van de christelijke ridders. Politiek werd Boudewijn gewaardeerd als redelijk, pragmatisch en pacifistisch. Zo was zijn tactiek vaker om met zijn rivalen te praten, dan hen aan te vallen. Maar na zijn overlijden verzwakte het koninkrijk en verloren de christelijke vorsten de controle over Jeruzalem.
Dan de tweede figuur, sultan Salah-ad Din. Hij werd geboren in Tikrit (wat vandaag in Irak ligt) in een relatief welgestelde Koerdische familie. Hij groeide op in Syrië en begon zijn militaire loopbaan in dienst van zijn oom Shirkuh, die generaal was. Van hem leerde hij de kneepjes van het militaire vak.
In 1169 werd Salah ad-Din zelf vizier (hoog ambtenaar) binnen het Fatimidische kalifaat Egypte. Na de dood van de Fatimidische kalief in 1171, lukte het hem om de soennitische islam hier in te voeren. Uiteindelijk wist hij Egypte zelfs te onderwerpen aan de Abbasidische kalief (dus de vorst van het gehele islamitische kalifaat, dat zich op het hoogtepunt uitstrekte van Spanje tot India).
Vervolgens stichtte Salah ad-Din zijn eigen Ajoebidische dynastie. Hij regeerde daardoor met zijn familie over grote delen van het Midden-Oosten, waaronder het huidige Libië, Egypte, Syrië, Saudi-Arabië, Jemen en Irak. Zodoende kwam het weleens tot onenigheid met de christelijke vorsten en baronnen in die gebieden. Maar Salah ad-Din toonde juist moreel leiderschap in oorlogstijd. Daarom werd hij tijdens (en na) zijn leven geprezen als een voorbeeld van rechtvaardigheid, moed en tolerantie. Zelfs in christelijke bronnen! Zijn dynastie bleef tot in de 13e eeuw invloedrijk.
Deze leprakoning en deze Koerdische sultan zijn historische voorbeelden die we niet moeten vergeten, want voordat zij militair tegenover elkaar stonden, onderhielden ze respectvolle diplomatieke relaties met elkaar. Hun geloof zat hen niet in de weg om een vreedzame co-existentie na te streven, waarvan alle aanwezige volken de vruchten zouden plukken. Het Heilige Land is in de geschiedenis soms wel degelijk een heilstaat geweest.